پیر آمار ایران از میان ما رفت

پدر علم آمار ایران که استاد دکتر کاظم محمد بود ،درگذشت.

۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۳ - فرارو

استاد علی مدنی پدر علم آمارایران به علت کهولت سن و ایست قبلی در منزل خود درگذشت .

 به گزارش ایرنا، مرحوم مدنی یکی از استادان بنام کشور بود که دردانشگاه های مختلف تهران و آزاد اسلامی تدریس می کرده است.

زنده یاد مدنی شامگاه گذشته هنگام فوت 94 سال سن داشت.

بسیاری از کتاب های اولیه حوزه آمار و ریاضی محض و کاربردی از تالیفات مرحوم مدنی است .

وی در دوران پربار زندگی خود شاگردان بسیاری را تربیت کرد که ازآن جمله جمع کثیری از اقتصاد دانان کنونی و مدیران بلند پایه در دوره های مختلف هستند، علی طیب نیا وزیر کنونی اقتصاد و امور دارایی، محمد نهاوندیان رییس دفتر رییس جمهوری و برخی نمایندگان مجلس از جمله شاگردان وی هستند.

یکی از نزدیکان مرحوم مدنی به خبرنگار ایرنا گفت: زمان مراسم تدفین و بزرگداشت پس از هماهنگی های لازم متعاقبا اعلام می شود.

 روز نامه سرمایه: گفت و گو با علی مدنی، قدیمی ترین استاد آمار ایران

وقتی برای گفت وگو با قدیمی ترین استاد آمار در ایران به منزلش رفتم، به همراه خانواده اش در اتاق نشیمن جمع شده بودند و در اتاق های دیگر را بسته بودند. «دیگر نمی خواهم به دولت جریمه پرداخت کنم. با این کار در مصرف سوخت صرفه جویی می شود.»
یک دست مبل، یک بخاری برقی و چند وسیله ساده برای زندگی روزمره، همه وسایلی بود که در اتاق نشیمن علی مدنی به چشم می خورد. «اسم من علی است. فرزند حسین ام. شهرتم هم مدنی است. در سال 1298 در باکو به دنیا آمده ام. یعنی 87 سالم است.»

استاد قدیمی آمار سرزنده است و فعال و چهره اش اصلا شبیه آدم هایی نیست که در آستانه ورود به دهه 90 زندگی هستند. به همین خاطر وقتی طبق رسوم قدیمی به تخته زدم تا از نظر محفوظ بماند، خندید و گفت: «همکلاسی هایم عمرشان را به شما بخشیده اند. همه دوستان هم نسل من، مثل دکتر هشترودی و دکتر حمزوی از میان ما رفته اند، اما من با عزراییل ساخته ام.»

علی مدنی کمی در جای خود جابه جا و به همسرش نزدیک تر شد. «مانگوس نوعی موش بزرگ است که دشمن درجه یک مار کبری است. وقتی گلوی کبری را می گیرد، کار تمام و او فاتح است. حالا قصه من و مرگ هم شبیه جنگ این دو است. حالا مانگوس چه زمانی گلوی مرا خواهد گرفت، نمی دانم.»

پیرمرد سرزنده گفت وگو، انگار تمایلی به گفتن بیوگرافی کامل خود ندارد و فقط به گفتن یک جمله دیگر اکتفا می کند: «تحصیلکرده شوروی سابق هستم.»

اوپیش از آن که پرسشی طرح شود، محدوده سوال ها را تنگ تر می کند: «عادت دارم انتقاد کنم. حتی تلویزیون یک بار از من خواست تا در گفت وگویی، تعریف و تمجید کنم که قبول نکردم. احتیاط در زندگی من نقشی ندارد.»

علی مدنی، پیش از انقلاب به همین خاطر یک روز به زندان رفت. او زمانی که فقط دو دانشکده اقتصاد در ایران وجود داشت، دو سال و نیم از همه تریبون ها استفاده کرد. آن روزها مسوولیت گروه آمار این دو دانشکده برعهده او بود.

او می گفت که کنکور سراسری، خیانت به فرهنگ ایران است: «دستگیرم کردند و گفتند که علیه دولت شعار می دهم. جالب آن که شعار حذف کنکور قرار است در سال 1390 در ایران عملی شود.»

پرویز شهریاری، استاد قدیمی ریاضی هم آن موقع با مدنی هم عقیده بود. او به دانش آموزها توصیه کرده بود که از حفظ کردن درس ها بپرهیزند و مطالب را بفهمند، بعد در کنکور شرکت کنند.
زنی میانسال، کنارش نشسته است. هیچ حرکتی نمی کند. نه حرف می زند نه پلک: «باید از همسرم مراقبت کنم. او چند سال پیش تر ضربه مغزی شد و به این روز افتاد. اگر او نبود، حتی یک کتاب هم نمی توانستم بنویسم. از زمان نوشتن نخستین کتابم، همراهی کرد. بچه ها را بزرگ کرد. خب حالا هم وظیفه من است که از او پرستاری کنم.»

از رفتارش پیداست که عاشق همسرش است. دستی دورگردنش انداخت و همچنان که به صورت همسرش خیره بود، درباره اش گفت: «پنج سال بعد از انقلاب می توانستم به خارج بروم. اما زنم اجازه نداد. الان هم دلخورم که چرا به حرفش گوش دادم.»

مدنی 60سال است که تدریس می کند. شاگردهایی داشته که به پیشرفت های بزرگی رسیده اند و این تنها عاملی است که باعث شده در ایران بماند: «شش ماه است برای معالجة همسرم دنبال دارو می گردم. مراکز اصلی فروش دارو مثل هلال احمر و 13 آبان این دارو را نداشتند. می دانید چرا ندارند؟»

استاد آمار و ریاضی از صندوق ذخیره ارزی گفت و این که در دولت نهم 97 درصد از آن خالی شد و سه درصد باقی ماند:«با این شرایط معلوم است که نمی توانند دارو بخرند. خودشان هم که تولید نمی کنند. همین شخص بود که نگذاشت از ایران بروم. حالا دارو برای معالجه اش پیدا نمی شود.»

از او دربارة دانشجوهایش سوال کردم این که چه افراد شاخصی بین آن ها وجود دارد. پاسخ داد: «از نظر علمی دانشجویی دارم که در سطح خاورمیانه بی نظیر است. حالا هم رییس گروه آمار دانشکده بهداشت است. کاظم محمد دکترایش را در دانشگاه یو.سی.ال.ای آمریکا گرفته است. الیاس نادران، نماینده مجلس هم یکی دیگر از شاگردهای برجسته ام بود. اما در کل هیچ وزارتخانه ای وجود ندارد که دانشجویی از من آن جا حضور نداشته باشد.»

به طور معمول استادان و معلم ها به شاگردهای زرنگ بیش تر علاقه دارند تا دیگر شاگردها، اما علی مدنی، هیچ فرقی بین آن ها نمی گذارد: «دلم به حال دانشجوهایی می سوزد که فقط برای پایان نامه دکترا سه میلیون پرداخت می کنند هیچ وقت این دانشجوها را رد نمی کنم، چون پولشان دود می شود و به هوا می رود.»

او در مقابل در مقاطع پایه سخت گیری می کند، سوال هایی که برای کنکور طرح می کند، بسیار سنگین است. علت این کار را تقویت پایه می داند: «وقتی ببینند چه سوال هایی برای دکترا طراحی شده، مجبورند فوق لیسانس را قوی تر کنند و همین طور تا دبیرستان.»

مدنی همچنین از سطح علمی برخی ها انتقاد می کند:«این قدر در ایران دکترای آمار وجود دارد. اما به ندرت پیش می آید که بدانند علم آمار یعنی چه، چون سواد پایه ندارند. وقتی هم برای ادامه تحصیل مثلا به فرانسه می روند، دانشگاه پاریس 14 را انتخاب می کنند که خود فرانسه هم آن جا را قبول ندارد. می روند تا یک کاغذ پاره دکترا بگیرند و برگردند به ایران و خود را دکتر معرفی کنند.»

مدنی در طول گفت وگو از واژه های زبان های مختلف استفاده می کند. مثل روسی و ترکی. حتی بعضی وقت ها در جمله بندی فارسی هم به مشکل برمی خورد. وقتی علت را جویا می شوم، به گفته خودش یک دلیل منطقی عنوان می کند:«ترکی فکر می کنم، فارسی حرف می زنم.»

پیرمرد آمار ایران، حتی کتاب هایش را خودش نمی نویسد. اوهرچه را در ذهن دارد دیکته می کند تا دیگران بنویسند. «هم دستم درد می کند، هم روزهایی پیش می آید که چرخ دنده های ماشین ترجمه از کار می افتند و غلط کار می کنند.»

معلم استاتیستیک (استاتیستیک، از همان واژه هایی بود که مدنی در طول مصاحبه به جای کلمه «آمار» از آن استفاده می کرد) پس از نوشته شدن کتاب هایش توسط دیگران، فقط یک نگاه کلی به آن ها می اندازد. «بقیه کارها به عهده دستیارانم است.»
آیت الله موسوی اردبیلی، رییس هیات امنای دانشگاه مفید، دو سال پیگیر بوده تا علی مدنی در این دانشگاه تدریس کند. اما هر بار درخواست آن ها را رد کرد. «تصورم این بود که تدریس به معمم ها با روحیه ام سازگار نیست. به همین خاطر قبول نمی کردم.»

یک روز پیش از آن که مدنی از برنامه درسی خود مطلع شود مسوولان دانشگاه مفید قم برنامه کلاس های او را از دانشگاه تهران دریافت کرده بودند. «غافلگیر شدم. دقیقا می دانستند چه روزهایی وقت آزاد دارم. رفتم آن جا و برای روحانی ها تدریس کردم و خاطرات جالبی هم برایم رقم خورد. یکی از آن ها به خاطر مسایل خانوادگی چهار فرزند خود را به دانشگاه می آورد. دو تا در کلاس و دو تا در حیاط.»

مسیر گفت وگو در ادامه به سمت آمارهای اعلام شده در ایران پیش رفت. «بانک مرکزی نرخ رشد تورم را 17.2 درصد اعلام کرده است. این دست از آمارها چقدر در ایران قابل اعتماد است؟» من پرسیدم، طوری نگاهم کرد که انگار پاسخ سوال را می دانستم: «از بیخ و بن اشتباه است. در ایران هیچ وقت آمار درست اعلام نمی شود. نخستین مشاور آمار عمومی در ایران من بودم. حتی مرکز آمار هم با پیشنهاد من تاسیس شد. از همان روز اول، وقتی فهرست کارمندها را به من نشان دادند، دیگر با آن ها همکاری نکردم.»

یاد خاطره ای می افتد:«در نخستین سرشماری عمومی در ایران تا 24 ساعت هیچ کس حق نداشت از خانه بیرون برود. وقتی سرشماری تمام شد، رییس اداره ثبت و احوال پیش رضاشاه رفت و خواست گزارش آمار را ارایه دهد. رضاشاه به او گفته بود:«یادت باشد؛ آمار ایران نمی تواند از ترکیه کم تر باشد. نباید کم تر باشد.» یعنی آماری که از جمعیت اعلام شد، غلط بود.»
مدنی برای اثبات اشتباه بودن نرخ رشد تورم مثالی ذکر می کند: «همه ما پارسال و امسال خرید کرده ایم. به سادگی می توان حدس زد که قیمت ها نسبت به چهار، پنج سال پیش 200، 300 برابر شده. اگر کسی می گوید نرخ تورم از 14 درصد به 15.5 رسیده، دروغ می گوید.»

وقتی از مدنی درباره تفاوت دانشجویان دختر و پسر برای فراگیری ریاضی و آمار پرسیدم، ماری کوری را مثال مناسبی دانست و پیرکوری را دنباله رو همسرش دانست: «الان بیش تر آکادمیسین های ریاضی در دنیا زن هستند. بیش تر منطق دان های شوروی پیرو نظریات زنی به اسم یاموفسکایا هستند. در ایران هم دخترها به خاطر محدودیت های موجود بیش تر تلاش می کنند.»

پیر آمار ایران، یک جمله را به حرف هایش اضافه می کند تا این موضوع را ختم کند: «هرکسی می گوید مغز ریاضی پسرها قوی تر از دخترهاست، چرند می گوید.»

هیچ وقت از داشتن چنین شغلی پشیمان شده اید؟

راستش را بخواهید، حالا پشیمانم، چون دانشجوها دیگر به خاطر علاقه صرف به رشته آمار وارد دانشگاه نمی شوند. پشت پرده کنکور خبرهای زیادی هست. بین 100 دانشجوی زیردست من، فقط دو نفر به خاطر یادگیری و کاربرد آمار به دانشگاه آمده اند.

تلخ ترین خاطره تان چیست؟

دانشجویی داشتم که سال دوم دانشگاه بود و واحد آمار را با من می گذراند، مساله ای نبود که این دانشجو نتواند حل کند. همیشه مرا به وجد می آورد. اگر دو سال دستیارم می شد، دیگر به دانشگاه نمی رفتم چون جای مرا پرمی کرد. اما وقتی از دنیا رفت همه دانشکده اقتصاد گریه می کردند. از معدود دفعه هایی در زندگیم بود که گریه کردم.

دانشگاه های امروز از نظر فضای سیاسی چه تفاوتی با دانشگاه های پیش از انقلاب دارند؟

متاسفانه روز به روز فضای سیاسی برای استادها و دانشجوها محدودتر می شود

منبع: نوشته شده توسط رضا رجبی در سه شنبه سی ام بهمن 1386 و ساعت 2:43 |  : وبلاگ حسابداری